Segurtasun klinikoa, hots, osasun-sistemarekin harremanetan egotearen ondorioz pazienteak hartzen dituen arriskuei aurre hartzea, gai garrantzitsua da aspalditik, baina, azken hamarkadara arte ez da azaleratu gai honek duen inpaktua zenbaterainokoa izan daitekeen osasun-sistementzat.

Segurtasun klinikoarekin adierazi nahi da zerbitzu sanitarioen jardueraren arrazoi diren istripurik, lesiorik, konplikaziorik eta saihets daitekeen kontrako ondoriorik gabeko arreta bat. Medikazio-errakuntzak, odol-transfusioetan gertaturikoak, ospitaleko infekzioak, okerreko pazienteari edo okerreko organoan egindako ebakuntzak, erorikoak, diagnostiko edo interbentzio terapeutiko erratuak dira segurtasun klinikoaren gaia zedarritzen duten arazoak asistentzia-prozesuetan.

• Pazientearen segurtasuna, arretaren kalitatearen funtsezko osagaia

Segurtasuna, aurreikusi ez diren gertaerarik gabeko arretatzat ulertuta, oinarrizko osagaia da, osasun-zerbitzu batek goreneko kalitate maila lor dezan. Lesioen prebentzioa eta asistentzia-prozesuetan gertaera kaltegarririk ez egotea funtsezko alderdiak dira arretaren kalitatea juzgatzerakoan. Egun baieztapen hori eztabaidaezinezkotzat jotzen da.

Pazienteen segurtasunaren helburua asistentzia seguruagoa eta kalterik gabekoa lortzea baldin bada –arretaren kalitatea handiagotzen baita horrela–, helburu horrek kalitatea neurtzeko osagaien artean egon behar du jasota, beste hauekin batera: efikazia, eraginkortasuna, irisgarritasuna, aukerakotasuna, gogobetetasuna, errespetua, ekitatea, egokitasuna, informazioa, eta tratu egokia.

• Arazoaren tamaina

Pazientearen segurtasunaren gaia ez da atzo goizekoa. Duela mende asko ere segurtasunaren gaineko kezka bazegoen, Hammurabi-ren kodearen garaira arte egin dezakegu atzera –K.a. 1760– Babiloniara bidaiatuz edo Hipokrates-en zin-egitea aipa genezake –K.a. V. mendea-- V. eta, noski, latinaren bidez ezagutzera iritsi garen "primum non nocere" esaera hor dago. Beraz, beti egon da pazienteari kalterik ez egitearen ardura tratamendua agintzeko eta ezartzeko orduan. Garai berriagoetara itzuliz, joan den mendeko bosgarren eta seigarren hamarkadetan aurkako gertaerei buruzko azterketa batzuk argia ikusten hasi ziren, baina, tamalez ez zitzaien eman behar beste arreta, harik eta milurtekoaren azken hamarkadan gaiari buruzko argitalpen garrantzitsu batzuk agertu arte. Pazientearen segurtasunari buruzko gaiaz ziren, hain zuzen ere; besteak beste, 1991ko Harvard Medical Practice Study edo Australian 1995. urtean egindako ikerketak, eta, batez ere, 1999ko Institute of Medicine erakundearen "To Err is Human: Building a Safer Health System” txosten joria. Une horretatik aurrera osasun-erakundeak gero eta sentiberatasun handiagoa hasi ziren erakusten gaiaren gainean. Izan ere, emandako datuak ez ziren gutxiagorako: urteko milioi bat lesio zenbatu ziren Estatu Batuetan eta 40.000-88.000 heriotza, aurkako eragin edo gertaeren ondorioz (AEBeko heriotza-arrazoi nagusia eta ekonomikoki 17 bilioitik 20 bilioi dolarrera bitarteko kostua dakarrena). Datuak oso zehatzak dira eta garrantzitsuak, eta ez dira izotz-mendiaren tontorra baizik, idatziz jaso diren kontrako gertaerak zenbatuz lortzen baitira, ez delarik ezagutu ere egiten zenbat diren jakitera eman ez direnak, jarraipen-falta dela-eta, edota inoiz aitortu ez direlako, are, jakinaren gainean, ezkutatu direnak ere badirela ukatu gabe.

Estatu espainiarrean Osasun Ministerioak ENEAS (Estudio Nacional de Eventos Adversos) ikerketa-lana argitaratu zuen 2006. urtean. urtean. Bertan irakur daiteke estatuan aurkako gertaeren prebalentzia % 8,4 ingurukoa dela ospitaleratzeetan, eta % 9,3koa osasun-arreta guztia kontuan izanda. Hemengo datuak eta gure inguruko herrialdeetakoak oso antzekoak dira.

• Definizioak: Intzidentea vs aurkako gertakaria

Errakuntza

Planifikatu bezala burutu ez den ekintza (jarduerazko errakuntza) edo helburu bat lortzeko oker dagoen plana erabiltzea (planifikazio-errakuntza).

Ia intzidentea / Intzidentea

Pazientearentzat larria ez den kalte bat sorraraz lezakeen gertaera edo zirkunstantzia (ia intzidentea) edo sorrarazi duen edozein gertaera edo zirkunstantzia (intzidentea).

Aurkako gertaera

Gaixotasun-prozesuak bainoago osasun-arretak eragindako kalte edo konplikazioa, heriotza, ezgaitasuna edo ospitaleko egonaldia luzatu beharra eragiten duena.

• Baldintza latenteak

Errakuntzen arrazoiak aztertzen ditugunean, giza errakuntza azaltzen duten eredu desberdinak izan behar ditugu kontuan. Errakuntza bat dagoenean, berehalako jokaera izan ohi da erantzule bat aurkitu eta hura erruduntzat jotzea. Baina gertaera edo errakuntzarik sinpleena eragile askoren konbergentziarengatik gertatzen da. Kulpak pertsonei egotzita, ez dira errakuntza-eragileak aldatuko eta berriro gerta liteke.

Errakuntzak analizatzean, errakuntza aktibo direlakoak kontuan hartzea izan ohi da joera eta baldintza latenteak alde batera uztea. Baldintza latenteak kontuan hartzen ez baditugu, errakuntza errepikatu dezakegu eta aurkako gertaera berriz jazo daiteke. Errakuntza aktiboen kontra bakarrik arituz gero, ez dugu lortuko segurtasun-arazoak berriro ez berragertzea.

Baldintza latenteak: sisteman bizi diren patogenoak. Diseinatzaileek, protokoloen erredakzio-batzordeek eta goi-zuzendaritzek hartutako erabakien ondorio dira: denboraren presioa, pertsonal ez-nahikoa, talde desegokiak, nekea, eskarmentu-gabezia, etab.

• Giza faktorea: Pertsonarengan oinarrituriko eredua vs Sisteman zentraturiko eredua

Aurkako gertaeren arrazoiak aztertzeko unean bi eredu ditugu:

-       Pertsonarengan oinarrituriko eredua

Honako alderdi hauetan zentratua: motibazio-falta, ahanzturak eta deskuiduak, arreta-gabezia, axolagabekeria, zuhurtasun-eza, etab. Erantzuna norbanakoen artean dagoen aldagarritasuna gutxiagotzean datza, honako hauek erabilita: beldurra, diziplina-neurriak, salaketa-mehatxua, errudunak bilatzea, lotsaraztea, etab. Ikuspegi hau jarraitzen dutenek errakuntzak moralki epaitzeko joera dute, eta gauza txarrak pertsona txarrei gertatzen zaizkiela uste izaten dute. Haien helburua errudunak topatzea eta zigortzea da.

-       Sisteman zentraturiko eredua

Eredu honen oinarrizko premisa zera da, gizakia errakorra dela, huts egiteko joera duela alegia, eta errakuntzak espero izatekoak direla, are erakunderik onenetan ere. Errakuntzak ondorio gisa ikusten dira, eta ez kausa gisa, eta sorburua ez dira gizakiaren izaera txarrak, baizik eta faktore sistemikoak. Erantzuna ez da giza izaera aldatzen saiatzea, pertsonen lan-baldintzak aldatzea baizik.

• Suitzar gaztaren edo Reason-en eredua

Ideia nagusi bat sistemaren defentsena da (ezkutuak). Aurkako gertaera jazotzean, garrantzitsua ez da nork egin zuen errakuntza, baizik eta nola eta zergatik huts egin zuten babesek.

Hurbilpen sistemikoa azaltzean, Reason-en suitzar gaztaren eredua erabiltzen da adibide gisa. Eredu honen gakoak honako hauek dira: istripuak faktore anitzengatik gertatzen dira; istripuak saihesteko babesak existitzen dira, baina erreskadan gertaturiko errakuntza anitzek eragiten dituzte gertaera kaltegarriak, istripuak edo aurkako gertaerak. Sistema berrikusteak ahalbidetzen du irits gaitezkeela jakitera akatsek nola zeharkatzen dituzten babesak.

Laburtuz, errakuntza edota aurkako gertaera nola jazo den analizatu nahi badugu, ikuspegiak honakoa izan behar du: errakuntzen baldintza latenteak aztertzea, eta bereziki istripua eragin zuen arrazoian zentratzea eta ez hainbeste errudunen bilaketan.

• Arriskuak kudeatzeko tresnak: Akats Modu eta Efektuen Analisia (AMEA) eta Errotiko Kausen Analisia (EKA).

Aurkako gertaeren helburua osasun-arretaren barruan dauden arriskuen jatorria eta arrazoia aztertzea da.

Segurtasun-arazoak ulertzeko prozesua funtsezkoa da segurtasunaren kultura eraginkorra lortzeko, eta arretaren gabezia nagusiak atzemateko alderdi garrantzitsua da.

Errakuntzen sorrera-mekanismoen analisiaren beste alderdi garrantzitsua zera da, analisi horien ondorioz hobekuntza-estrategia edo aldakuntzak sorrarazteko gaitasuna, langile sanitarioen lana seguruago bihurtzeko.

Bestetik, kontuan izan behar da osasun-sistemek luzaro antolatu dutela erakunde-lana modu berdinean, eta azpimarratu behar da askotan aldaketek lan-modu eta fluxuetan eragiten dutela, eta horretan eragitea ez da batere erraza, eta erronka handia da erakunde gehienentzat.

Hurrengoak dira aurkako gertaeren analisi-metodoen lan-tresna batzuk:

Proaktiboak: aurkako gertaera jazo aitzin funtzionatzen dute. Segurtasun-gaia landu nahi duten erakundeentzat erronka handia dakarte, izan ere arriskuen analisia eta ebaluazioa etengabeko prozesua da horrelakoetan. Horien artean azpimarratzekoa da Akats Modu eta Efektuen Analisia, ingelesez FMEA (Failure Mode and Effects Analysis):

Metodo sistematikoa da: lantaldean oinarriturik, prozesu batek huts egin ditzakeen bideak atzeman eta hura nola seguruago bihurtu aztertzen du.

Arriskua gutxiagotzeko tresnatzat har daiteke, eta abantaila bat du, hots, ez du behar aldez aurretik eskarmentu txarra (adibidez aurkako gertaera bat), prozesuetan zentratzen delarik eta oso gutxi pertsonengan.

Erreaktiboak: egokiak dira aurkako gertaera larri baten aurrean gaudenean, eta sakondu nahi denean jazotakoaz, arazoak edota baldintza latenteak identifikatzeko. Aurkako gertaera jazotakoan aplikatzen dira. Horien artean azpimarratzekoa da Errotiko Kausaren Analisia, ingelesez CRA (Root Cause Analysis).

Sustraiko arrazoi bat edo jatorrizko kausa bat zera da, hura kenduz gero aurkako gertaera (AG) bat berriro gertatzeko probabilitatea gutxiagotzen edo ezabatzen duena. Dena den, egon daiteke kausa hurbilago bat, atzemateko erraza, harreman estuagoa duena AGarekin.

Oso maiz, osasun-arretan, kausa bat ez da nahikoa intzidente edo AG bat sorrarazteko, askotan faktore edo zirkunstantzia bat baino gehiago eta haien konbinazioa derrigorrezkoa da hura gertatzeko.

Horregatik, Ikertzaile batzuek nahiago dute “faktore laguntzaile edo sorrarazle” esan ACR baino.

Teknika honen aplikazioak arazoaren jatorriari buruzko hipotesiak ezartzea ahalbidetzen du, eta prozesuan azaltzen diren faktore edo eragileak taldekatzen ditu: profesionalak, ekipamendukoak, erakundekoak, kanpokoak, materialak, etab.

• Jakinarazpen-sistemak

Ospitaleetako intzidenteen eta aurkako gertaeren jakinarazpen- eta erroldatze-sistemek errakuntza eta akatsetatik ikastea dute helburu, eta baita eguneroko osasun-arretan berriro gertatzeko probabilitatea txikiagotzea ere.

Pazienteen segurtasunaren inguruko hobekuntza-aukeretan zerikusi handia du profesionalek begiz jotzen dituzten intzidenteak jakinarazteak. Profesionalen adierazpen horietatik abiatuz aztertu daitezke arazoak gertatu ziren egoerak eta testuinguruak, zeinetan pazientea kalteturik gertatu zitekeen, eta horrelako egoerak berriro gerta ez daitezen hobekuntzak planteatu daitezke.