XX. mendearen lehen zatian gaixotasun infekziosoek beherakada geldiezina izan dute eta, horrekin batera, patologia kardiobaskularrak eta neoplasiek gorakada izugarria izan dute gaur egun arte. Une honetan, Europa osoan eta noski, gure artean ere, zirkulazio-sistemaren gaixotasunak (OMEren GNS–10eko X. atala) eta minbiziak (II. atala) dira lehenengo heriotza-arrazoiak.

 XX. mendearen azken hamarkadetan, gure artean hiltzen ziren lau lagunetatik, bi gaixotasun kardiobaskularren eraginez hiltzen zirela baieztatu genezake; hirugarrena edozein motatako neoplasia batengatik, eta laugarrena beste patologia baten ondorioz.

 Hilkortasuna bakarrik kontuan hartzen badugu, patologia kardiobaskularrak —Jardunaldi hauen gaia— gure gizartearen osasun-arazorik garrantzitsuena izan dira eta jarraitzen dute izaten. Horiek eta neoplasiak, ikaragarri handituz doazenez, baliabide eta agintarien arreta guztia merezi dituzte

 XVIII. mendetik gaur egun arte, heriotzaren zergatiaren datuak aurki genitzake gure elizetako artxiboetan. Nahiz eta batzuetan lar fidagarriak ez izan, gaixotasun hauen historia ulertzeko klabeak ematen dizkigute. Azken batean, gaixotasun bakoitzak bere historia propioa dauka, historia aldakorrarekin eta gorabeherekin, eta gure medikuen lana –eta orokorrean osasun-arloko lana– ondo betetzeko, ezagutu eta ulertu behar ditugu.

XVIII. mendea

Euskal Herriko eliza desberdinetan, heriotza-liburuak kontsultatu ditugu, kasu askotan Medikuntza Fakultateko ikasleen laguntzarekin eta, orokorrean, % 90-95 kasutan, ez da heriotzaren zergatia azaltzen: “heriotza naturala” (“enfermedad natural”), “...lurperatu zuten” (“se enterró a ...”) edo “itsasoan, herrian edo herrialdean hil zen” (“murió en ...”) moduko aipamenak baino ez dira agertzen.

 Heriotzaren zergatia % 5-10ean bakarrik azaltzen da. Horien erdiak heriotza bortitzak dira (itota, istripuak, gerra...); % 40 bat-bateko heriotza moduan agertzen da, patologia kardiobaskularrari leporatu beharrekoak ziurrenik (infartuak eta abar); “apoplejia” (hemorragia, tronbosi edo enbolia zerebrala) % 5aren arrazoi moduan azaltzen da eta geratzen den  % 5a erditze-lanari zor zaio.

XIX. mendea           

 XIX. mendeko bigarren erdialdeko parrokia-erregistroek oso datu fidagarri eta esanguratsuak dituzte. Lagin adierazgarri legez Getxo hartuko dugu, XIX. mendeko azken laurdenean. Aranak batu zituen datuen arabera, 2.432 lagun hil ziren, horietatik 235 gaixotasun kardiobaskular baten eraginez: 81 gaixotasun zerebrobaskularrak dira eta, 47 bihotz-gutxiegitasunagatik; 3 aneurisma; 3 endokarditis eta 2 perikarditis. Heriotza-arrazoi guztiak kontuan izanik, eta Euskal Herri osora estrapolagarriak balira, honela geratuko litzateke:

XX. mendearen hasiera     

XX. mendean zehar aldaketa nabariak agertzen dira, gaixotasun kutsakorrak kontrolatu egiten direlako. Lehenengo hamarkadetan, hala ere, hilkortasun nabaria sortuko dute oraindik zuzenean eta, baita ez-zuzenean edo zeharka ere. Kasu honetan bereziki aipatu behar dira arnas sistemakoen heriotza gehienak infekziosoak zirelako. Lagin gisa Gasteiz hartuko dugu, bigarren hamarkadan:

XX. mendearen bukaera

 Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako Foru Erkidegoko osasun-agintarien argitalpenetan XX. mendeko azken hamarkadako datuak topa ditzakegu, biztanle guztiak barne harturik eta sexuak desberdinduta, ondorengo heriotza-arrazoien banaketa agertzen zaigularik.

XX. mendearen bukaera  (%)
Emakumeak
	Nafarroa, 1991	EAE, 1992
Infekziosoak	1,48	-
Neoplasiak	23,25	26
Kardiobaskularra	Web mapa Gizarte-sareak Laguntzaileak ©OEE Diseinua: Di-Da Garapena: Bitarlan